Toen 51N4E werd gevraagd om de benedenverdieping van een leegstaand kantoorgebouw in de Europese Wijk tot multifunctionele ruimte te verbouwen, was hun eerste insteek om alle binnenbekleding te strippen. Stam Europa is nu een lege betonnen schil met een minimalistische inrichting én een open uitnodiging aan de Europese burgers om iets aan de ondoordringbaarheid van de EU te doen.
Het Fonds Europese Wijk, een organisatie die zich voor een beter imago van de Europese Wijk inzet, en eQuama, de vereniging voor het beheer van de Europese Wijk, hebben ontwerpbureau Vraiment om hulp gevraagd bij het creëren van een “echt democratische” ruimte in de Europese Wijk. Een Wijk die momenteel berucht is om haar monofunctionele en ondoordringbare institutionele gebouwen en een gebrek aan ruimten die door de burger kunnen worden benut. Het zeven verdiepingen tellende gebouw op de hoek van de Aarlenstraat en de Jacques de Lalaingstraat stond al tien tot vijftien jaar leeg en wachtte op de sloophamer. Vraiment overtuigde eigenaar Regie der Gebouwen om het budget voor de leegstandsbelasting aan een lichte renovatie van het gebouw te besteden en onderhandelde om het voor vijf jaar als multifunctionele ruimte te verhuren.
Stam Europa bestaat dankzij de betrokkenheid van verschillende, uiteenlopende actoren, zowel openbare als particuliere en non-profitorganisaties. De architecten moesten in deze constellatie de programmatische idealen omzetten in betekenisvolle ruimten binnen een beperkt budget. 51N4E deed hiervoor een beroep op verschillende deskundigen op het vlak van het creëren van ruimten, in het bijzonder textielontwerpers Chevalier-Masson en landschapsontwerpers Plant en Houtgoed, die zich op de buitenruimte tussen de zuilengalerij en de aangrenzende straat toespitsten.
De complexiteit van het uitvoeringsproces staat in schril contrast met de extreme helderheid van het ontwerpproces. De dubbelhoge ruimte is ontdaan van elk ornament en laat alleen de patroonachtige resten zien van de lijmen en mortels die ooit de zware wandbekledingen op hun plaats hielden. Het meubilair – kleine maar zware tafels van steen en staal – is van de overblijfselen van de zeshoekige marmeren bekleding in de lobby gemaakt, terwijl de bar uit resten van gietmaterialen is gevormd. De gevel verraadt de toestand van tijdelijke bewoning: de metselwerkblokken tussen de kolommen, die vroeger de toegang tot het lege gebouw afsloten, zijn gedeeltelijk verwijderd. Door hun uitsnijding ontstaat een fries van halve cirkels die aan de binnenzijde wordt herhaald door een zwaar gordijn. Met een verticaal openingssysteem dat aan Venetiaanse theaters doet denken, biedt het thermische en akoestische isolatie en laat het toe de ruimte op te delen.
Met een kleine bar en verschillende zit- en gespreksopstellingen die de gebruikers letterlijk en figuurlijk uit hun comfortzone halen, biedt Stam Europa nu onderdak aan een grote verscheidenheid aan evenementen – van discussies en debatten die door burger- en democratische lobby’s worden georganiseerd tot artistieke optredens en installaties. Je vindt er ook een fietsenmaker en een verhuurdienst voor gereedschap. Het veelzijdige en flexibele programma zou zich de komende jaren wel eens tot op de bovenverdieping kunnen uitbreiden. Zo zou dit gebouw een nieuw prototype kunnen worden voor het omvormen van kantoorgebouwen tot multifunctionele ruimten voor burgers.
