Als BC Architects de titel Promising Young Architect krijgt van de Brussels Architecture Prize, ligt dat minder aan de vrij bescheiden omvang van hun gebouwde oeuvre – dat trouwens vaak ‘extra muros’, tot ver buiten België, tot stand kwam – als aan hun innovatieve, circulaire aanpak van het bouwproces. Of is het omwille van hun opmerkelijke praktijk? Ze zijn zowel ontwerper, community organizer, producent van circulaire, lokale bouwmaterialen, consultant én denktank. Een gesprek met Ken De Cooman, een van de vier stichters van dit collectief.
Pieter T’Jonck: In 2008-2009 was BC nog een kunstenplatform, de vzw ‘Brussels Cooperation’. Wanneer kwam de focus op architectuur te liggen?
Ken De Cooman: De bal ging aan het rollen toen we met product designer Thomas Lommée kennismaakten. Hij ontwikkelde ‘OpenStructures’, een open-sourcedesignplatform. Dat wilde hij uitbreiden naar een architecturale schaal. Hij deed daarvoor beroep op ons. We bedachten een bouwproces waarin de eindgebruiker en hergebruik een hoofdrol speelden. De levenscycli van materialen, water en energie maakten daar integraal deel van uit. Het eerste architectuurmodel van ‘OpenStructures’ was te zien op de Open Structures-tentoonstelling in Z33, Hasselt, in 2009.
PTJ: Met de bouw van de bibliotheek van Muyinga in Burundi zetten jullie kort daarna de stap naar de praktijk.
KDC: Dat project was fundamenteel voor onze ontwikkeling. We brengen nog altijd in de praktijk wat we daar leerden. We kwamen recht van de universiteit. De theoretische inzichten die we daar opdeden, bleken in Burundi niet zomaar toepasbaar. We moesten van een blanco blad vertrekken, met haast geen geld. We kregen wel steun van de lokale ngo en bevolking, en dan in het bijzonder van Salvator Nshimirimana, een echte bouwmeester. Hij leerde ons hoe te bouwen met lokale materialen zoals natuursteen, hout, sisal en adobe, zongedroogde leemsteen. Samen met hem ontwikkelden we een procedé om deze ‘aarden bouwblokken’ samen te persen. Zo verkregen we een steen van hogere kwaliteit.
PTJ: Dat project werd meteen internationaal opgepikt. Jullie bouwden kort daarna o.a. een school in Aknaibich in Marokko. Er volgden ook opdrachten in België, telkens met lokale materialen en eenvoudige technieken zoals gestampte aarde. Toen nodigde Grafton Architects, curator van de Biënnale van Venetië in 2018, jullie uit op hun hoofdtentoonstelling. Hoe kwam dat?
KDC: Ik vermoed dat we meegesurft hebben op het opzien dat Anna Heringer baarde met haar school in Bangladesh. Ook dat was een door de gemeenschap gedragen project in aarde en andere lokale materialen. We hebben ook altijd intensief gecommuniceerd over het bouwproces in Burundi. Van groot belang was ook dat Sint-Lukas Brussel Wes Degreef en Laurens Bekemans uitnodigde om les te geven aan de school. Ze was erg geïnteresseerd in onze aanpak. Zo konden we ons gedachtegoed verspreiden en theoretisch uitwerken.
PTJ: Jullie onderscheiden zich ook van andere architecten door het hybride karakter van jullie praktijk. Het architectenbureau, BC Architects BVBA, rekt de rol van de architect op tot community organizer en soms aannemer. Daarnaast produceert BC Materials leemstenen en leempleisters. BC Studies vzw is dan weer een denktank of consultant. Vanwaar die diversificatie?
KDC: Zodra we in België aan de slag gingen, werkten we vooral aan kleine projecten, ‘juweeltjes’, die tot stand kwamen via workshops met vrijwilligers. Er kwamen steeds meer vragen om advies bij circulair bouwen. Je moet er dan zorg voor dragen dat lokale materialen een ‘betrouwbaar’ imago krijgen door onderzoek in samenwerking met normeringsinstituten zoals WTCB. Wij droegen daaraan bij, maar er waren geen producenten op de markt. Zo ontstond BC Materials. We ontwikkelden bijvoorbeeld pleisters op basis van zand en leem van uitgravingen in het Brussels Gewest. BC Studies biedt dan weer knowhow, ook in het onderwijs. We werken nu zo mee aan ‘Building Beyond Borders’, een postgraduaat master aan de UHasselt die we organiseren samen met Rotor en Sonian Wood. Via zo’n programma hebben we ondertussen ook een sterk Europees netwerk opgebouwd.
PTJ: De wet van 1939 over het beroep van architect bepaalt nochtans dat architecten onafhankelijk moeten zijn. Ze mogen enkel ontwerpen en superviseren, maar nooit als uitvoerder optreden. Leidt jullie werkwijze dan niet tot een conflict met de Orde van Architecten?
KDC: We hebben dat debat zelf uitgelokt. Een strikte scheiding van de rollen van ontwerper, bouwer, materialenproducent en normering bemoeilijkt de ontwikkeling van innovatieve oplossingen voor nieuwe problemen als vervuiling, uitputting van natuurlijke hulpbronnen of CO2-uitstoot. In het kader van het Bouwmeester Label 2014 organiseerden we daarom een debat over de vraag hoe het anders kan. De Orde werkte daaraan mee. Sindsdien schuift het discours van de Orde, omwille van de urgentie van die vragen, op in onze richting. Er is zeker wil tot verandering. Toch klampt de wetgever zich nog steeds vast aan de bestaande wet door architecten op te zadelen met steeds meer toezichttaken met een publiekrechtelijk karakter.
PTJ: Met zo’n twintig medewerkers zijn jullie geen ‘beginners’ meer. Hoe zie je de toekomst? Willen jullie verder groeien?
KDC: We willen de groei intomen om te kunnen blijven doen wat we willen doen: de combinatie van onderzoek, onderwijs, maakactiviteit, ontwerp, in samenwerking met diverse partijen. De Franse taal maakt het onderscheid tussen een ‘usine’, die mikt op steeds meer omzet, en een ‘fabrique’, waar het maakproces, vakmanschap, toewijding van tel zijn. ‘BC n’est pas une usine, mais une fabrique’. We willen nog steeds projecten doen die inspireren, zowel qua ruimtelijkheid, als qua proces. We kunnen nu wel grotere projecten aan. We werken nu met het Britse collectief Assemble aan de infrastructuur voor ‘Atelier Luma’ in Arles. Dat project van de Fondation Luma staat onder artistieke leiding van Jan Boelen, die ons in 2009 presenteerde in Z33. We ontwikkelen er nieuwe materialen, zoals pleister op basis van algen, groeveafval, landbouwresten etc. We recycleren zo bioregionale afvalstromen. Deze zijn getest en geprototypeerd geweest, en de bouw is sinds enkele maanden bezig. We zijn benieuwd!
